6 juni 2024 | Roelof Kleis interviewde Martijn Duineveld voor Resource, het universiteitsblad van Wageningen Universiteit:

Collectief onderzoekt klimaatdwarsliggers

Een onderzoeksnetwerk van onder anderen cultureel geograaf Martijn Duineveld, gaat mechanismen blootleggen.

We weten allemaal dat het klimaat ingrijpend verandert. Het staat wetenschappelijk onomstotelijk vast dat de mens daar zelf de hand in heeft. We weten ook wat voor maatregelen nodig zijn om het tij te keren. En toch komt effectief klimaatbeleid moeizaam van de grond. Tegenstanders liggen bewust dwars, ontkennen en vertragen. Een collectief van wetenschappers, onderzoeksjournalisten en ngo’s slaat de handen ineen om de strategieën en structuren bloot te leggen.

Martijn Duineveld: ‘Er worden op dit moment grote investeringen gedaan in fossiele infrastructurele projecten, zoals in transport van CO2 naar zee. Daarmee beperk je de mogelijkheden om afstand te doen van die fossiele industrie.’ Op de foto de eerste boring onder de zeewering op de Maasvlakte voor CO2-opslag onder de Noordzee (15 april 2024). Foto PorthosCO2

Aan de wieg van dit initiatief staat cultureel geograaf Martijn Duineveld. De aanleiding is min of meer triviaal. Twee jaar geleden hoorde hij op een feestje in Den Haag over het jaarlijkse techniekfestival Generation Discover. ‘Een leuk kinderfestival over duurzaamheid, windmolens en een energietoekomst waarin gas nog onontbeerlijk was. Georganiseerd door Shell. Ik was verontwaardigd. Doet Shell, na alle kennis die er is over klimaatverandering, echt aan kindermarketing om fossiele brandstoffen aan de man te brengen?’

Die verontwaardiging sloeg nog diezelfde avond om in een voornemen. ‘Dit is interessant, dit ga ik onderzoeken.’ Duineveld las het beroemde boek Merchants of Doubt van Erik M. Conway en kwam in contact met een Amerikaanse groep wetenschappers die studie doet naar klimaatobstructie en vond in eigen land medestanders. Het resultaat is Climate Obstruction NL, een Nederlands onderzoeksnetwerk. Deze maand verschijnt het boek Climate Obstruction across Europe, met daarin een hoofdstuk van Duineveld over de Nederlandse situatie.

Is de wetenschap er niet erg laat mee?

‘Ja. Er is wel veel journalistiek onderzoek gedaan naar klimaatobstructie door platforms als Follow the Money. Ngo’s als Milieudefensie doen goed en gedegen onderzoek. En er zijn ook wel wat studies van transitie-onderzoekers, die kijken naar de verwevenheid van de energie-industrie met de overheid en hoe dat zorgt voor enorme vertraging en obstructie van verandering. Maar in Nederland bestaat obstructie-onderzoek eigenlijk nog niet.’

Hoe komt dat?

‘Er zijn verschillende machtsclusters te onderscheiden die zorgen voor obstructie. De grote industrieën en de bestaande elites zijn daar voorbeelden van. Maar misschien nog wel machtiger is het cluster van de medeplichtigen: de instanties en instituties die obstructie al of niet opzettelijk mogelijk maken. De wetenschap is daar onderdeel van. Ook WUR.’

Europese onderzoeksfondsen zijn sterk ideologisch gekleurd en gericht op technofixen

‘Wageningen heeft lange tijd alleen maar ingezet op technische oplossingen voor klimaatproblemen. Onderzoeksfondsen spelen daar ook een belangrijke rol in. Europese fondsen zijn sterk ideologisch gekleurd en gericht op technofixen. Het geld gaat niet naar onderzoek hoe we medeplichtig zijn geworden en medeverantwoordelijk voor het vertragen van de klimaatagenda of het in een bepaalde richting sturen van die agenda. Langzamerhand dringt nu, gelukkig ook in Wageningen, het besef door dat veel problemen niet meer te technofixen zijn.’

Binnen Climate Obstruction NL werk je samen met journalisten en ngo’s. Ligt activisme en kleuring van het onderzoek dan niet op de loer?

‘Die vraag gaat ervan uit dat er wetenschappers zijn die aan het normatieve ontsnappen. Dat is niet zo. We zijn allemaal normatief gekleurd. Sterker nog, de meeste wetenschappers zijn activisten. Activisten van de status quo. We doen braaf ons werk en zijn onderdeel van de legitimatiefabriek van bestaande belangen. Als jij luchtfilters bouwt die de veehouderij zogenaamd duurzamer maken, wordt de lucht misschien ietsje frisser. Maar je legitimeert ook de voortzetting van die veehouderij. Dat is een politieke keuze.’

Hoe bewaak je de wetenschappelijke onafhankelijkheid in deze samenwerking?

‘In oktober organiseren we een conferentie waar we de verwachtingen van alle partijen expliciet gaan maken. Je moet je heel bewust zijn van hoe kennis wordt gebruikt of kan worden misbruikt. Ngo’s verzamelen kennis voor het voeren van rechtszaken. Voor journalisten telt nieuws. Wetenschappers willen patronen en structuren in kaart brengen. Je moet goed weten wat de verschillende groepen met opgedane kennis gaan doen.’

Wat gaan jullie onderzoeken?

‘Climate Obstruction NL is een netwerk van individuele onderzoekers. Een deel van hen richt zich op de traditionele vormen van obstructie: klimaatontkenning en vertraging van maatregelen. Het meestribbelen dus; doen alsof je groen bezig bent, maar ondertussen gaan de meeste investeringen naar de fossiele industrie. Een tweede onderwerp is de normaliseringsagenda van het gebruik van fossiele brandstoffen. Bedrijven als Shell zijn heel goed in greenwashing, onder meer door sponsoring en investeringen in de culturele sector.’

En wat ga jij doen?

‘Mijn interesse als cultureel geograaf gaat uit naar de materiële obstructie. Er worden op dit moment grote investeringen gedaan in fossiele infrastructurele projecten, waar we toekomstige generaties mee opzadelen. Neem warmtenetten die worden aangelegd om restwarmte te benutten van de industrie in de Rotterdamse havens. Daarmee legitimeer je het voortbestaan van die fossiele industrie. Je legitimeert vervuilende industrie met een warmtenet. Hetzelfde geldt voor investeringen in transport van CO2 naar zee. Daarmee beperk je de mogelijkheden om afstand te doen van die fossiele industrie. Afvang en opslag kan een goede keuze zijn om CO2 op te ruimen, maar nu wordt het vooral ingezet ter legitimering van bestaande industrieën. Met zulke investeringen koloniseer je de toekomst. Wij zadelen toekomstige generaties op met keuzes die we nu maken.’

Lees hier het boek Climate Obstruction across Europe gratis online.